Tất tần tật về Thọ Mai gia lễ truyền thống của người Việt (Phần 2)

Tiếp nối phần 1, bài viết này của Thiên Bình An sẽ đi sâu vào chi tiết các nghi thức quan trọng trong Thọ Mai Gia Lễ truyền thống của người Việt, nhằm giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa và cách thức thực hiện từng nghi thức. Hãy cùng Thiên Bình An khám phá tất tần tật về Thọ Mai Gia Lễ truyền thống của người Việt trong phần 2 này.

Người dự đám tang nên như thế nào?

Theo Thọ Mai gia lễ, khi đến dự đám tang, bất kể hoàn cảnh, cần thể hiện lòng thành kính đối với người đã khuất và sự ưu ái đối với tang quyến. Tránh cười đùa, đùa giỡn trong lúc tang chủ đau buồn là không lịch sự.

Thọ Mai gia lễ là gì? Thọ Mai gia lễ là một trong những nghi lễ truyền thống của người Việt Nam, được tổ chức nhằm tưởng nhớ và cúng dường các tổ tiên trong gia đình. Nghi lễ này thường diễn ra vào các dịp đặc biệt như lễ rằm tháng 7 âm lịch, ngày mùng 1 tháng 1 âm lịch (Tết Nguyên Đán), hay các ngày lễ cúng gia tiên khác. Trong Thọ Mai gia lễ, người thực hiện thường chuẩn bị các mâm cỗ cúng, gồm các loại trái cây, bánh kẹo và các món ăn truyền thống. Sau đó, họ lập tục cúng dường trước bàn thờ gia tiên, thắp nhang, nến, đốt hương và dâng lên những lời cầu nguyện, mong ước cho sự an lành, phúc lộc cho tổ tiên và gia đình. Thọ Mai gia lễ còn thể hiện sự kính trọng và lòng thành kính của con cháu đối với tổ tiên, đồng thời là dịp để các thế hệ trong gia đình được đoàn kết, gắn bó và tôn vinh truyền thống văn hóa, tôn giáo của dân tộc Việt Nam.

Ở nông thôn, nhiều nơi vẫn tổ chức cỗ bàn ăn uống linh đình trong tang lễ, tuy nên giới hạn số người tham gia chỉ cho người đến giúp việc và thân nhân từ xa. Không nên dùng tang lễ để “trả nợ miệng” với bà con, làng xóm, khách và bạn bè. Tang lễ không phải là dịp để vui vẻ.

Nếu không thể ngăn cản tục lệ rượu chè trong lễ tang, mọi người cũng nên tự kiềm chế và tận tình giúp đỡ. Nếu không thể về nhà ăn cơm, cũng không nên trách móc. Thói quen “Ma chê, cưới trách” không đáng được coi là tự hào.

Đặc biệt đối với lớp trẻ, khi đi dự tang, không nên ăn mặc loè loẹt, hở hang hay lố lăng, vì như vậy không phù hợp với hoàn cảnh và gây khó chịu cho nhiều người.

Người sắp chết có những dấu hiệu gì báo trước?

Thật kỳ lạ, chưa ai chết hai lần để có thể học hỏi kinh nghiệm, nhưng có những người cao tuổi có khả năng “tri thiên mệnh”, biết trước ngày mất của mình. Dù ngày hôm trước vẫn khỏe mạnh, thậm chí có người tính trước được giờ mất và đánh điện cho con cháu ở xa về. Trong những trường hợp đó, gia đình có thể chuẩn bị tang lễ chủ động một phần, nhưng những trường hợp này rất hiếm.

Theo Thọ Mai gia lễ, những người già yếu thường có những dấu hiệu báo trước giờ hấp hối như thần sắc thay đổi, chân tay lạnh, mạch rất trầm và hơi thở yếu đi. Có người bị đau ốm lâu ngày, bỗng dưng khoẻ lại và rất tỉnh táo, thường là dấu hiệu của sắp kết thúc cuộc đời. Các cụ già thường bỏ ăn hoặc ăn rất ít trước khi qua đời.

Cũng có trường hợp mệnh đã tới, nhưng vì nuối tiếc con cháu ở xa chưa gặp, hay vì hy vọng bổ sâm hồi dương để qua khỏi, hoặc vì tránh ngày xấu như trùng tang, nên có thể kéo dài thêm chút thời gian.

Trong giờ phút thân nhân hấp hối, người nhà cần làm gì?

Chuyển người sắp mất sang phòng chính tẩm, đầu hướng về phía Đông.
Hỏi xem có điều gì dặn dò trối trăng.
Đặt tên: Tên tự: Chỉ đặt cho các cụ ông. Nếu chưa có tên tự, con cháu đặt và hỏi ý kiến cụ. Tên huý: Nếu chưa có tên huý, con cháu phải đặt trước lúc lâm chung.
Luôn có người túc trực bên cạnh.
Người theo tôn giáo thì làm lễ cầu nguyện theo phép của tôn giáo đó.
Chuẩn bị tắm gội (lễ Mộc dục) và khâm liệm (lễ nhập quan).

Có thể bạn quan tâm: Tảo mộ vào ngày nào là tốt nhất? Hướng dẫn chi tiết và ý nghĩa tâm linh

Theo Thọ Mai gia lễ, sau khi thân nhân mất, gia đình cần làm những gì?

Đây là những việc làm đối với những người già yếu mất tại nhà theo phong tục cổ truyền. Trường hợp mất tại bệnh viện, trên đường, trong quán trọ, hoặc do tai nạn như gươm súng, xe cộ, rắn độc, hoặc tai nạn thuỷ hoả, không đủ điều kiện để thực hiện toàn bộ thao tác và nghi lễ. Do đó, cần châm trước và tùy nghi vận dụng phương pháp thích hợp.

Lễ chiêu hồn (Lễ phục hồn)

Sau khi người chết vừa qua đời, người thân có thể thực hiện thao tác như sau: cầm áo của người chết lên nóc nhà, giơ lên và gọi tên người chết ba lần: “Ba hồn bảy vía của ông/bà … ở đâu thì về.” Sau đó, cầm áo xuống và đắp lên thi hài. Nếu sau một thời gian người chết không phục hồi, gia đình tiến hành lễ Mộc dục.

Lễ mộc dục (Lễ Tiểu liệm – Tắm gội)

Lúc tắm cho người đã qua đời, chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ như con dao nhỏ, sợi vải buộc tóc, lược, gáo, và nồi nước có ngũ vị hương. Người thân quỳ xuống khóc, sau đó người hầu nói lời tắm rửa hồn lìa xác. Nếu là cha mẹ, con trai hoặc con gái giúp tắm. Người không có con thì nhờ nhân tài phục vụ. Sau khi tắm xong, thi thể được mặc quần áo mới, đặt vào quan tài cùng đồ dùng và được rước lên giường. Sau đó, thi thể được buộc sẵn và canh giữ cho đến khi đưa tang.

Lễ thiết hồn (Lễ thắt hồn bạch)

Sử dụng 7 thước vải trắng (1 thước = 40cm) để tạo hình người, một đầu để hai tay ngắn, và hai đầu còn lại là dải vải dài để làm hai chân, được gọi là thắt hồn bạch. Đặt thắt hồn bạch lên ngực người chết và kêu gọi hồn của người chết nhập vào thắt hồn bạch. Sau khi lễ nhập quan hoàn thành, đặt thắt hồn bạch lên linh toạ (bàn thờ tang). Ngày nay, thường sử dụng ảnh thay vì thắt hồn bạch. Đắp chăn hoặc chiếu lên người chết, mở màn che, đặt một chiếc ghế nhỏ phía trên đầu giường và trên ghế đó đặt một bát cơm úp, một quả trứng, cắm một đôi đũa lên bát cơm và thắp hương.

Lễ phạn hàm

Lễ phạn hàm, tức là lễ bỏ gạo và tiền vào miệng người đã qua đời để tránh ma ác, ngày nay thường thay bằng việc may một túi, bỏ một ít tiền, gạo và những đồ vật cá nhân mà người đã khuất thường sử dụng.

Theo “Thọ Mai gia lễ”, lễ này được tiến hành như sau: Tang chủ (người chủ tang) vào quỳ khóc, người chấp dự cũng quỳ, cáo từ rằng: “Nay xin phạn hàm, phục duy hâm nạp”. Người chấp dự tiếp tục xướng lời: “Sơ phạn hàm, tái phạn hàm, tam phạn hàm”. Tang chủ thực hiện ba lần, mỗi lần cho một ít gạo và một đồng tiền vào miệng người qua đời, từ bên phải, bên trái và cuối cùng vào giữa. Sau đó, tang chủ bóp lại miệng, phủ mặt như lúc trước. Nếu hàm bị trễ xuống, họ sẽ dùng sợi vải trắng buộc để giữ hàm dưới lên sát hàm trên.

Người chủ tang thường là con trai trưởng, nếu con trai trưởng đã qua đời thì cháu đích tôn tiếp tục làm chủ tang. Nếu cha vẫn còn sống, cha sẽ làm chủ tang; nếu ông vẫn còn sống, ông sẽ làm chủ tang; và cứ tiếp tục như vậy.

Lễ khâm liệm nhập quan (Lễ Đại liệm)

Lễ khâm liệm nhập quan (Lễ Đại liệm) là lễ di chuyển thi hài từ giường người chết vào quan tài. Những người thân thích ruột phải có mặt. Các con trai đứng bên trái, con gái đứng bên phải, và mọi người khác đứng xung quanh. Người chấp sự xướng: “Tự lập, cử ai, quỳ.” Chấp sự cũng quỳ và cáo từ: “Nay được giờ lành, xin rước nhập quan, cẩn cáo.” Sau đó lại xướng: “Phủ phục, hưng, bình thân.”

Các con cháu đứng hai bên, người giúp việc đưa thi hài từ giường xuống đất, đặt lên tấm vải liệm, bọc vải liệm vào thi hài, nhấc lên và đặt xuống ba lần, sau đó nhẹ nhàng đưa vào quan tài và rút vải khâm ra. Đồ khâm liệm truyền thống là tấm vải dày 12 thước chiều dài, 5 khổ vải chiều rộng, được sử dụng để di chuyển thi hài mà không bị rách. Đối với các cụ bà đi chùa có Hải Hội, thay vì vải liệm, họ sử dụng Hải Hội.

Có thể bạn quan tâm: Những điều không nên làm vào mùng 1 đầu tháng

Ngày nay, đa số nơi chỉ dùng đồ liệm, không còn sử dụng đồ khâm. Sau khi hoàn tất, quan tài được sơn gắn kỹ càng, đặt chính giữa phòng hoặc sang gian bên nếu nhà cao hơn, đầu quay ra ngoài. Trên quan tài được đặt bát cơm bông, bát hương và thắp 7 ngọn nến theo hình sao Bắc Đẩu. Hương và nến phải duy trì liên tục cho đến khi đưa tang.

Lễ thiết linh (Sau khi nhập quan)

Lễ thiết linh là việc thiết lập linh vị và linh toạ (bàn thờ tang). Linh toạ đặt ở phía trước linh cữu, linh vị đặt lên linh toạ, hồn bạch tựa vào linh vị. Ngày nay thường dùng ảnh thay cho linh vị và hồn bạch. Bát hương và ba đài rượu đặt phía ngoài, hai bên là đèn nến và ống hương. Trước linh vị đặt mâm ngũ quả, hai bên linh vị đặt hai cây chuối con.

Khi chưa chôn cất, mỗi lần lạy chỉ lạy hai lần, lạy tạ lại một lần. Trong linh vị và văn khấn dùng chữ “Cố phụ”, “Cố mẫu” thay vì “Hiển khảo”, “Hiển tỷ”. Sau khi đã chôn cất, mỗi lần lạy phải lạy bốn lần, lạy tạ lại hai lần.

Lễ thành phục

Con cháu sẽ mặc đồ tang để tiếp khách đến viếng và cúng tế. Trước khi hoàn thành lễ thành phục, nếu có khách đến, người chủ tang sẽ không ra tiếp mà người hộ tang sẽ đại diện tiếp khách và thông cảm với họ.

Sau khi hoàn thành lễ thành phục, mới chính thức bắt đầu tiếp đón viếng tang. Sau đó, người thân và bạn bè cũ mới được đến phúng viếng.

Tại sao có thủ tục hú hồn trước khi nhập quan?

Với mong muốn cứu vãn và thoả mãn tâm linh, người sống thường cầm áo quần của người đã qua đời, leo lên mái nhà chỗ cao nhất và hú ba lần “Ba hồn bảy vía ông …” hoặc “Ba hồn chín vía bà …” để về nhập xác. Nếu không thành công, họ sẽ chấp nhận khâm liệm, tin rằng việc này sẽ giúp hồn được an vui và tìm đường về nhà một cách dễ dàng.

Trường hợp chết đã cứng lạnh, người co rúm không bỏ lọt áo quan thì làm thế nào?

Theo kinh nghiệm dân gian, nếu thi hài vẫn cứng sau khi hơ lửa nắn dần hoặc dùng cồn, rượu xoa bóp, người ta sử dụng hai chiếc đũa để mở hai bên mép áo quan. Sau đó, thi hài sẽ lọt xuống dần vào áo quan. Khi đã lọt vào áo quan, người ta tháo bỏ những dây buộc chân, tay, mông và vai để cho người đã khuất có thể nằm thoải mái.

Người xưa dùng những vật gì lót vào áo quan?

Trong các ngôi mộ cổ được khai quật, ngoài các đồ trang sức của người đã khuất, bên trong áo quan thường có lót lá chuối, giấy bản, chè búp, bỏng nếp hoặc khăn gấm vóc áo nhiễu… Giữa quan và quách đổ cát vàng để hút ẩm và ngăn giữ khí hôi hám không bốc ra ngoài. Thời xưa sau khi chết, người ta không chôn ngay mà phải chuẩn bị đủ lễ vật, tế khí, phúng viếng linh đình, chọn ngày, đất mới làm lễ an táng.

Sau lễ thành phục, trước lễ an táng phải làm gì?

Ngày nay, để giữ vệ sinh, không nên để thi hài quá 24 giờ. Trong quá khứ, những gia đình giàu có thường giữ thi hài trong nhà từ năm đến bảy ngày, chờ đủ con cháu về đông đủ để phúng viếng. Họ dựng rạp phòng trước sân, lắp đặt nhà trạm dọc đường từ nhà đến mộ để chuẩn bị cho lễ tế và cỗ bàn thết đãi linh đình. Trước khi chôn cất, thường có lễ triêu tịch điện vào buổi sáng, sau đó lại rước linh bạch vào ban đêm.

Trước ngày an táng, còn có lễ chúc thực với việc trồng bó đuốc trước sân. Trong buổi tiếp khách, người chủ tang và người chủ phụ thường đứng cạnh linh toạ, và khi khách lạy hai lạy thì chủ lễ tạ lại một lạy. Nếu con trai nào vắng mặt, họ để lại mũ, khăn xô và gậy cạnh hương án. Áo quan của người chết được giữ vững chắc và được lót bằng các chất chống ẩm như lá chuối, giấy bản, than, vôi, bỏng nếp, chè búp… Các khe hở của áo quan được bịt kín và phủ trên thi hài các loại hương vị để khử mùi hôi.

Có thể bạn quan tâm: Nghi thức tang lễ truyền thống của người Việt hiện nay

Những người điều hành công việc trong lễ tang?

Trong lúc tang gia thiếu người chủ đạo, công việc sẽ rối ren và dễ mắc nhiều lỗi. Khi sắp từ trần, việc đầu tiên tang gia là mời người hộ tang. Người này phải thân thích, giàu kinh nghiệm, có uy tín trong gia đình để điều hành mọi công việc nội ngoại. Nếu người hộ tang biết cúng lễ, thì cũng đảm nhận vai trò này. Nếu không, sẽ mời người chấp sự. Người này có trình độ văn hóa, biết văn tế và có thể tư vấn các nghi lễ từ Mộc dục đến An táng và Tế ngu.
Người thu lễ là người túc trực từ thành phục cho đến 3 ngày sau an táng. Họ tiếp khách, nhận lễ vật và ghi danh sách khách đến viếng để tang chủ biết và tạ ơn sau này.
Người chấp hiệu là người chỉ huy đám phụ kiệu từ nhà ra xe tang hoặc đi bộ trước quan tài để điều khiển việc di chuyển. Nếu gia đình tự sắp xếp con cháu điêu lệnh, họ nên chọn người chấp hiệu có kinh nghiệm.
Chủ tang và chủ phụ là con trai trưởng và con dâu trưởng. Nếu cha mất nhưng mẹ còn sống, mẹ sẽ làm chủ phụ. Trường hợp con cháu thừa kế trọng trách, họ làm chủ tang và các ông bà là bồi tế, vợ của người thừa kế làm chủ phụ. Nếu người thừa kế còn nhỏ, chú thứ hai có thể thay thế, nhưng vẫn bái lễ và tạ ơn thay mặt cho con cháu.

Các tục nghi lễ đã được cải tiến ngày nay, loại bỏ những nghi thức lạc hậu, không còn phù hợp. Tuy nhiên, vẫn có sự linh hoạt và thích ứng theo từng địa phương và hoàn cảnh khác nhau.

Lễ an táng tiến hành như thế nào?

Mỗi nơi, từng tôn giáo có nghi lễ riêng. Xưa, thôn làng thường cử người trai tráng khiêng cất. Nếu có hội tư vấn, họ sẽ điều hành theo quy ước. Ngày nay, nông thôn có hội trợ tang, thành phố có ban quản lý nghĩa trang, các phường xã có chi hội trọng thọ chịu trách nhiệm.

Lễ tang tuỳ hoàn cảnh, “Giàu kép, hẹp đơn”. Tang chủ cần:

Báo tin gấp và tham gia bàn bạc theo quy định.
Ngày xưa, tang chủ thưởng tiền cho người chấp hiệu và các phụ tá. Nếu không có sự cố, tang chủ đền tiền thưởng lớn.
Thân nhân theo thứ tự, đeo tang phục, đi sau quan tài. Xưa có “Bạch mạc” che đầu, con trai trưởng dẫn đường.
Hạ huyệt, mọi người ném đất vào mộ.
Đắp mộ, người hộ tang và chấp sự thực hiện lễ.
Nhiều nơi có tục riêng như cầu kinh, yểm bùa, đốt hình nhân, cắm hương, mời người qua đường ăn trầu, đãi đắp mộ.

Hơi lạnh ở xác chết, cách phòng?

Người chết có thể lạnh hơn so với nhiệt độ bình thường của con người và môi trường xung quanh. Dân gian cho rằng hiện tượng này là có thật, đặc biệt là đối với những người già yếu, bị các bệnh lý như phong thấp, cao huyết áp, hay rối loạn tâm thần. Có thuyết cho rằng những người có mối quan hệ huyết thống gần, như con cái, cha mẹ, anh chị em ruột, không bị tác động bởi hơi lạnh khi tiếp xúc với người chết. Tuy nhiên, để phòng ngừa, người ta vẫn kiêng kỵ cho các người cao tuổi, phụ nữ mang thai, hoặc trẻ sơ sinh tiếp xúc trực tiếp với người chết và thực hiện các biện pháp xông khói trước khi vào nhà.

Thọ Mai Gia Lễ chứa đựng những tri thức quý giá về các nghi lễ tang truyền thống của người Việt. Việc hiểu và thực hiện chính xác những nghi thức này không chỉ thể hiện lòng hiếu thảo và sự tưởng nhớ đối với người đã khuất, mà còn giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc. Để biết thêm chi tiết hoặc cần tư vấn, vui lòng liên hệ qua Hotline: 0812.919.886. Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ và giải đáp mọi thắc mắc của bạn!